Từ những năm 1930, ngành công nghiệp đã bắt đầu hình thành khái niệm điều hành sản xuất theo nhu cầu. Tuy nhiên, đến thập niên 1970, nguyên tắc Just In Time – viết tắt là JIT – mới thực sự được định hình và hoàn thiện bởi tập đoàn Toyota, trở thành một phần quan trọng trong hệ thống sản xuất tinh gọn trên toàn thế giới.
Vậy Just in Time là gì, JIT là gì, và mô hình JIT được triển khai như thế nào trong thực tế? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.
JIT là gì? Just In Time là gì?
Just In Time (JIT) – hay còn gọi là Sản xuất tức thời – là mô hình điều hành sản xuất hướng tới mục tiêu: “Đúng sản phẩm – Đúng số lượng – Đúng nơi – Đúng thời điểm”.
Trong mô hình JIT, không có công đoạn nào là dư thừa hoặc không tạo ra giá trị. Mỗi phân đoạn sản xuất chỉ thực hiện khi có tín hiệu từ công đoạn tiếp theo, đồng thời toàn bộ sản phẩm được tạo ra phải được tiêu thụ ngay, không tồn kho.
Cách vận hành này giúp chuỗi cung ứng luôn trơn tru, loại bỏ thời gian chờ đợi, tối ưu nhân lực và thiết bị sản xuất, từ đó nâng cao hiệu quả toàn diện.
Nguồn gốc của mô hình
Khái niệm JIT khởi đầu từ hệ thống sản xuất dây chuyền của Henry Ford. Tuy nhiên, phải đến khi kỹ sư Taiichi Ohno của Toyota phát triển Toyota Production System (TPS), JIT mới trở thành một nguyên tắc sản xuất cốt lõi, được vận hành thông qua hệ thống thẻ Kanban.
Chỉ trong vòng 20 năm, JIT đã đưa Toyota trở thành biểu tượng về chất lượng sản xuất. Sau đó, JIT được phương Tây nghiên cứu và phát triển thành lý thuyết Lean Manufacturing – Sản xuất tinh gọn – và lan rộng ra toàn cầu.
Tại Việt Nam, một số doanh nghiệp như Tổng Công ty May 10 đã áp dụng thành công mô hình JIT. Kết quả đáng chú ý: năng suất tăng 52%, hàng lỗi giảm 8%, thu nhập bình quân tăng trên 10%, và chi phí sản xuất giảm từ 5–10% mỗi năm.
Lợi ích của Just In Time trong sản xuất
1. Nâng cao chất lượng sản phẩm:
Trong JIT, mỗi công đoạn phải kiểm tra sản phẩm đầu vào trước khi tiến hành sản xuất. Việc này đảm bảo chất lượng được kiểm soát xuyên suốt, không để hàng lỗi đi tiếp, giúp quy trình vận hành mượt mà và tiết kiệm thời gian.
2. Giảm tiêu hao nguyên liệu:
Nguyên liệu chỉ được sử dụng khi cần thiết, tránh lãng phí do lỗi hoặc sản xuất dư thừa. Nhờ đó, chi phí đầu vào được tối ưu hóa.
3. Tối ưu kho bãi và dòng tiền:
Với JIT, sản phẩm được sản xuất và tiêu thụ ngay, gần như không cần lưu kho. Điều này giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí bảo quản, đặc biệt quan trọng với hàng dễ hư hỏng như thực phẩm, nông sản.
Đồng thời, sản xuất đúng nhu cầu giúp dòng tiền luân chuyển tốt hơn, tránh hiện tượng tồn đọng vốn hay thiếu hụt nguồn cung.
Cách triển khai mô hình hiệu quả
1. Sản xuất kéo (Pull Production):
Thay vì sản xuất hàng loạt rồi chờ bán, JIT vận hành theo nguyên tắc “kéo” – tức chỉ sản xuất khi có yêu cầu từ công đoạn sau hoặc từ đơn hàng. Điều này giúp doanh nghiệp linh hoạt và giảm thiểu tồn kho.
2. Quy trình rõ ràng, thông tin minh bạch:
Doanh nghiệp cần xác định rõ thời gian, vật tư và quy trình cho từng sản phẩm. Việc này giúp phát hiện và loại bỏ các điểm gây lãng phí, từ đó nâng cao hiệu quả toàn hệ thống.
3. Ứng dụng hệ thống Andon:
Hệ thống Andon giúp cảnh báo lỗi ngay khi phát sinh trong dây chuyền, giảm downtime và tăng tính phản ứng. Nhà quản lý có thể theo dõi, ghi nhận thời gian xử lý và nhanh chóng đưa ra biện pháp cải thiện.
4. Cải tiến liên tục – Mô hình Kaizen:
JIT kết hợp với triết lý Kaizen-mô hình Kaizen giúp doanh nghiệp không ngừng cải tiến, loại bỏ các điểm yếu, nâng cao chất lượng từ gốc. Công nhân được khuyến khích phát hiện và xử lý vấn đề tại chỗ, tạo nên môi trường sản xuất chủ động và bền vững.
Kết luận
Giữa bối cảnh thị trường cạnh tranh khốc liệt, việc áp dụng mô hình JIT không chỉ là lựa chọn thông minh mà còn là bước đi tất yếu để tối ưu sản xuất, tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm. Khi được kết hợp với hệ thống Andon và triết lý Kaizen, JIT trở thành chìa khóa mở ra năng suất vượt trội và sự phát triển bền vững cho doanh nghiệp hiện đại.
